Mijn broertje zat in de trein, op weg naar school. Hij was een jaar of 16, een periode waarin de uiterlijke verschijning van jongens nogal snel kan veranderen.  Zo ook bij mijn broertje, bij wie bovenop zijn hoofd zich kleine krulletjes begonnen te vormen—als gevolg van zijn Antilliaanse genen—terwijl de rest van zijn haar nog steil was—het gevolg van de genen van mijn Nederlandse moeder.

Toen de conducteur langskwam, liet mijn broertje braaf zijn maandkaart zien.

“Dat ben jij helemaal niet!” zei de conducteur met harde stem—in de hoop extra autoriteit uit te dragen misschien. Hij keek nog eens naar de foto op de maandkaart en toen weer naar mijn broertje. De blinde conducteur had dezelfde grote, bruine ogen kunnen zien, zijn volle lippen, zijn dikke, vriendelijke wenkbrauwen, maar riep beschuldigend: “Deze foto is van een Nederlandse jongen, en jij bent Marokkaan!” Een foute conclusie, ja. Hij keek slechts alleen naar de mogelijke afkomst van de jonge reiziger, en vergat te letten op al dat andere wat een individu uniek maakt.

Van Allochtoon naar Antilliaanse Amsterdammer

Ik raakte een paar weken geleden in een gesprek verwisseld met J., die op dat moment stage liep bij de fysiopraktijk waar ik twee keer per week train. Hij is geboren in België, ik in Curaçao, dus dat betekent dat wij allebei allochtoon zijn. Hij had het zich nooit gerealiseerd, maar omdat een van zijn ouders in België was geboren en de ander in Nederland, zou hij nergens autochtoon zijn. Hij keek even bedenkelijk. “Goh, zo had ik er nog nooit over gedacht.”

Voor mij geldt hetzelfde: mijn vader komt uit Curaçao, maar mijn moeder is een echte Hollandsche boerendochter—jawel, interessante combi, niet? Ik ben zelf geboren op Curaçao. Volgens de definitie in Van Dale—maar ook volgens het CBS—ben ik dus een allochtoon. Maar ga ik naar Curaçao, dan ben ik nog steeds een allochtoon, omdat mijn moeder nu diegene is die in een ander land is geboren.

Allochtoon en autochtoon

WIST JE DAT “het woord allochtoon gevormd is op basis van de Griekse woorden allos (‘ander’) en chtoon (‘land’). Een allochtoon is dus letterlijk ‘iemand uit een ander land’. Tegenwoordig wordt de term vooral gebruikt voor mensen die (ouders met) een niet-westerse achtergrond hebben. Ook het woord buitenlander lijkt meer en meer deze betekenis te krijgen.” (Bron: Onze Taal). Het woord ‘allochtoon’ zelf is dus eigenlijk ook allochtoon!

Gelukkig gebruiken ze in Curaçao de begrippen allochtoon en autochtoon niet. Tenminste, zo ver ik weet. Sterker nog, allochtoon en autochtoon lijken typisch begrippen die alleen in Nederland en België gebruikt worden. In Amerika spreek je bijvoorbeeld van immigrants of foreigners, of zelfs blacks. Woorden als ‘immigranten’ en ‘buitenlanders’ kent het Nederlands natuurlijk ook, maar betekenen vaak weer iets heel anders dan het woord allochtoon. Een allochtoon kan namelijk ook iemand zijn die in Nederland geboren is en ‘blank’ is, zoals J.

Wie zijn er zoal allochtoon?

[Ik had hier naar een filmpje van NOS gelinkt, maar het filmpje is helaas niet meer beschikbaar]

Sowieso gaat het vaak om de context waar al deze woorden in gebruikt worden die woorden als ‘allochtonen’ en ‘buitenlanders’  hun (negatieve) betekenis geven. Daarom denk ik eigenlijk niet dat het nou enorm veel gaat schelen dat in Amsterdam De Allochtoon tegenwoordig door het leven gaat als ‘Turkse Amsterdammer’ of ‘Marokkaanse Amsterdammer’. Het onderscheid tussen Amsterdammer van Nederlandse en Amsterdammer van niet-Nederlandse komaf wordt dan nog steeds duidelijk gemaakt.

Wat voegt het woord ‘allochtoon’ nou eigenlijk echt toe voor een individu? Over het algemeen krijg ik de reactie “maar jij bent toch geen allochtoon?” Ofwel omdat mensen vinden dat ik er Nederlands (genoeg) uitzie, of omdat ze weten dat ik uit Curaçao kom, zich realiseren dat Curaçao onderdeel is van het Koninkrijk der Nederlanden en daaruit de conclusie trekken dat ‘allochtoon’ geen betrekking kan hebben op Curaçaoënaars.

Intelligente allochtoon.

Zegt het woord allochtoon iets over mij, wat je op geen andere manier kan duidelijk maken? Is het nu ineens knapper dat ik aan een universiteit studeer? Goh, wat knap! Zij is allochtoon, maar studeert desondanks wel aan de universiteit.

Je zou het inderdaad bijna denken, want ik kreeg vorig jaar zelfs een brief, waarschijnlijk gebaseerd op een onderzoek naar allochtonen en opleiding. Die brief liet mij weten dat ik aan kon aangeven tegen welke problemen ik aanliep. Mijn autochtone klasgenoten ontvingen zo’n brief niet. Op basis van het feit dat ik in Curaçao ben geboren, wordt dus al aangenomen dat er problemen kunnen zijn, als gevolg van een andere cultuur of taal. Terwijl ik me zelfs amper kan herinneren in Curaçao te hebben gewoond.

Criminele allochtoon

Ben ik gedoemd om de criminaliteit in te gaan nu ik het stempel allochtoon heb? Ik vond het hilarisch toen een vriendin van mij een aantal jaren geleden de stemwijzer aan het invullen was en op de uitspraak ‘Stuur criminele allochtonen terug naar hun land’ (of iets dergelijks) een volmondig ja antwoordde. Ik keek haar gechoqueerd aan.

Los van het feit dat de definitie ‘crimineel’ nogal breed interpreteerbaar is, was ik verrast door haar antwoord. Dus vroeg ik haar: “Dus als ik (per ongeluk) een pot pindakaas steel, moet ik terug naar Curaçao? Terwijl ik de taal niet eens spreek?” (De officiële taal is Nederlands, maar in de praktijk spreekt het overgrote deel Papiaments).

“Nee,” reageerde zij, enigszins geërgerd, alsof ze mij ervan verdacht dat ik de spot met haar aan het drijven was. “Jij natuurlijk niet!”

“Maar hoe bepaal je dan wie er wel of niet terug zou moeten naar hun eigen land? Dat kan je toch niet zo zeggen?!” reageerde ik, lichtelijk boos. Moet je dan een onderscheid gaan maken tussen bepaalde allochtonen? Of kijken of ze überhaupt wel ingeburgerd zijn in hun land van ‘herkomst’? Of gewoon met een vinger aanwijzen “Jij wel” en “Jij niet”? Op basis waarvan dan?

Ondanks dat ze hier eigenlijk geen antwoord op kon geven, heeft ze wel op die partij gestemd. Helaas.

(Overigens heb ik nog nooit van m’n leven wat gestolen—koekjes uit de keukenkastjes van mijn ouders daargelaten. Oja, bij nader inzien heb ik toch wat op te biechten en ben ik dus toch iets crimineler dan ik dacht: toen we door ons wc-papier heen bleken te zijn in ons studentenhuis, heb ik zo’n horecarol wc-papier uit de bioscoop ontvreemd. We hebben er volgens mij een maand of twee mee kunnen doen. Ik geloof dat mijn overtreding inmiddels verjaard is, maar mocht de desbetreffende bioscoop nog steeds op zoek zijn naar de dader, dan zal ik binnenkort een nieuwe wc-rol terugplaatsen. Blijkbaar ben ik dus toch een criminele allochtoon. Weg met mij dus!)

Weg met het woord allochtoon dus?

Maar hoe kom ik van de stempel “allochtoon” af? (Misschien moet ik in Amsterdam of Gent gaan wonen, want daar zijn deze termen vorige week afgeschaft. Maar ja, in Amsterdam word ik dan een ‘Antilliaanse Amsterdammer’, wat volgens mij, zoals ik eerder al uitlegde, niet per definitie beter is).

In de keuze voor, en omschrijving van, de begrippen ‘allochtoon’ en ‘autochtoon’ zit al iets van uitsluitsel. Je kan niet allebei zijn. Of je bent de een, of de ander. Op de een of andere manier voelt dat verkeerd. Alsof door de keuze van deze woorden al een tweedeling ontstaat in de samenleving. Een allochtoon kan niet ‘opklimmen’ tot autochtoon. (Ik gebruik het woord ‘opklimmen’, omdat autochtoon helaas een positievere term lijkt te zijn in het hedendaags taalgebruik dan allochtoon). Een autochtoon kan trouwens wel een allochtoon worden. Als jij een autochtone Nederlander bent, hoef je enkel maar naar België te verhuizen om allochtoon te worden. Maar dat terzijde.

Het lijkt me niet echt een oplossing om andere termen te gaan bedenken, voor wat eigenlijk iets is wat in de basis al niet helemaal goed gaat: een onderscheid maken tussen de mensen die hier al woonden, en mensen die hier later zijn komen wonen. (Wie was er als eerste?!) Want zolang je dat onderscheid maakt—en wat is het nut van dat onderscheid eigenlijk?—maakt het niet uit wat voor woorden je gebruikt om dat onderscheid te maken. (Overigens heb ik niets tegen een onderscheid tussen de Italiaanse keuken, of Marokkaanse keuken, omdat dat werkelijk iets zegt over de gerechten :-))

Wat denk jij? Zie ik iets over het hoofd? Of ben je het met me eens? Of denk je er heel anders over? Graag hoor ik het van je in een reactie hieronder ↓